Eindverslag buurtinitiatief Losser West "Gas terug"
Doel:
Eindverslag van het buurinitiatief "Gas terug"
Toelichting:
Inleiding
Op maandagavond 11 november 2019 hebben wij, Marinus Doosje en Reinier Tameling als initiatiefnemers van het buurtinitiatief “Gas Terug” een “Greune Deal” gesloten met wethouder Jaimi van Essen namens de gemeente Losser.
De deal betrof vermindering van het gasverbruik in de gemeente Losser door 2 maatregelen, namelijk:
- Het waterzijdig inregelen van CV systemen;
- Het zoveel mogelijk omlaag brengen van de aanvoertemperatuur van HR ketels.
De gemeente Losser stelde daar financiële en facilitaire ondersteuning tegenover.
Installatiebedrijf Brands Techniek & Service uit Enschede nam deel aan de deal door het inregelen van de CV installatie bij 3 huiseigenaren in de wijk Voswinkel. De kosten hiervoor werden gedeeld door de gemeente Losser en het installatiebedrijf.
De heer Willy Nijhuis ondertekende de deal namens de stichting Duurzaam Thuis Twente.
De ondertekening vond plaats onder grote belangstelling van bewoners van de wijk Voswinkel en een aangrenzend wijkdeel in de raadzaal van ’t Lossers Hoes.
Tijdens de bijeenkomst hebben we 2 aansluitende presentaties gegeven. In de eerste presentatie werd uitleg gegeven over het project en hoe buurtbewoners al dan niet met hulp van vrijwilligers deel konden nemen.
In het 2e deel werd globale uitleg gegeven over de werking en het principe van de HR CV ketel en hoe door de 2 genoemde maatregelen het gasverbruik omlaag kan worden gebracht.
Het buurtinitiatief
Al in het voorjaar van 2019 zijn wij initiatiefnemers begonnen aan de voorbereidingen van het project “Gas terug”, hierna te noemen het project. Onze bedoeling was aanvankelijk om met het project te starten in de wijk Losser West. In overleg met de gemeente Losser hebben we onze ambities teruggebracht tot een pilotachtig project in genoemd wijkdeel Voswinkel.
In dit wijkdeel zijn ongeveer 500 woningen, waarvan ongeveer 1/3 huur en 2/3 koop.
Via mediaberichten en huis aan huis bezorging van informatie- en deelnameformulieren lukte het om op de informatieavond de raadzaal nagenoeg vol te krijgen met geïnteresseerde wijkbewoners.
Naast de vraag aan wijkbewoners om deel te nemen hebben we gevraagd naar vrijwilligers om mee te helpen bij het project. Deelnemers hebben we gevraagd om tijdens de winter 2019/2020 ons gegevens te verstrekken via een digitaal formulier over de eigenschappen van hun woning, de cv installatie en het gasverbruik.
Onze vraag leverde 93 deelnemers (waarvan later 3 opzeggingen), 45 registraties, waarvan 23 eindregistraties en 5 vrijwilligers op.
De deelnemers ontvingen van ons per mail een digitale handleiding. Met deze handleiding is het in principe mogelijk als gebruiker van een cv installatie de 2 genoemde maatregelen de installatie zo optimaal mogelijk in te stellen. Installateurs handelingen zoals het vervangen van ventielen werden buiten beschouwing gelaten.
Deelnemers die zich tevens als vrijwilliger hadden gemeld kregen de beschikking over een zogenaamde CV-inregelkit. Deze kit bevat naast een duidelijk handleiding de benodigde meetapparatuur en hulpmiddelen voor het inregelen. De voorwaarde was dat ze als vrijwilliger samen met initiatiefnemers ook andere wijkbewoners, die zich zelf niet in staat achtten de maatregelen uit te voeren, daarbij te helpen. Via wooncoach en medeondertekenaar W. Nijhuis is ook een CV-inregelkit beschikbaar gesteld aan de wooncoaches in Losser.
Waarom waterzijdig inregelen?
De HR CV ketel (Hoog Rendement) werd in 1981 in Nederland geïntroduceerd door de firma Nefit. Het hoger rendement wordt behaald door hergebruik van retourwarmte. Door condensatie wordt warmte onttrokken aan rookgassen. Als de temperatuur van de rookgassen hoger is dan 58,6 graden Celsius is er geen condensatie en wordt geen warmte aan de rookgassen onttrokken. De onbenutte warmte verdwijnt in die situatie door het rookkanaal naar buiten. Bij optimale benutting van de warmte in de rookgassen kan in gunstige situaties een rendement worden behaald tot wel 111%. Het rendement kan op verschillende manieren worden berekend, hetgeen de reden is dat verschillende rendementspercentages worden gebruikt. De verschillende berekeningsmethoden worden hier niet behandeld. Duidelijk moge zijn dat het belangrijk is de temperatuur van de rookgassen zo laag mogelijk te houden. Dit kan bereikt worden door de aanvoertemperatuur in de HR ketel zo laag mogelijk in te stellen. (Warmte die je er niet in pompt komt ook niet retour.)
Naast een zo laag mogelijke aanvoertemperatuur is het belangrijk niet meer warm water door het systeem te pompen dan strikt noodzakelijk. Dit kan bereikt worden door de aanvoer van warmwater naar alle warmteafnemers, zoals radiatoren, vloerverwarming en convectoren in balans te brengen. Zodra één of meerdere afnemers niet voldoende aanvoer krijgen om de ruimtes te verwarmen zal dit vaak opgelost worden door een hogere aanvoertemperatuur en/of een hogere pomp snelheid. Het gevolg is vaak onnodig veel circulatie van CV water met een te hoge temperatuur.
Wat zeggen deskundigen en instanties
Regionaal Energieloket:
https://regionaalenergieloket.nl/waterzijdig-inregelen-cv
“Waterzijdig inregelen is het goed afstellen van uw centrale verwarming. Een slecht ingeregeld systeem heeft nadelige effecten voor het energiegebruik en het comfort. Normeninstituut NEN stelt dat het jaarlijks energieverbruik wat te wijten is aan slecht afgestelde installaties gelijk staat aan het jaarlijkse energieverbruik van een stad als Den Haag. Dat is erg veel. Door een cv-installatie goed in te stellen kan dus veel bespaard worden op energieverbruik en kan het comfort flink omhoog. Dit geldt voor nieuwe maar ook voor eerder geïnstalleerde ketels.”
TNO Milieu, Energie en Procesinnovatie
“Worden cv-systemen waterzijdig goed ingeregeld dan zal de warmteverdeling in de woning correct zijn waardoor de ruimtetemperaturen op de gewenste niveaus komen te liggen. Het comfort wordt hierdoor verhoogd. Bij tweepijp-systemen zijn energiebesparingen mogelijk van 10 tot 25 %, afhankelijk van de opstellingsplaats van de ketel en het type ketel (bij zolderopstelling is de besparing het grootst).
Tevens dalen de watertemperaturen en wordt de toepassing van de Hr-ketel beter benut.”
Rijksdienst voor ondernemend Nederland
“Goed ingeregelde klimaatinstallaties helpen om een goed binnenklimaat te realiseren met zo min mogelijk energiegebruik. Bij veel klimaatinstallaties is hiermee eenvoudig winst te behalen. Door goed in te regelen kan het energiegebruik met 25-30% dalen. Goed inregelen gaat over waterzijdige -en luchtzijdige balancering en over de instellingen.”
Bevindingen van vrijwilligers en deelnemers
Door een vrijwilliger werd gemaild: “Afgelopen winter in totaal bij 4 huizen geassisteerd bij het inregelen. Grootste probleem is dat de meeste radiatorkranen geen stelschroef hebben om de inlaat te smoren, daardoor blijft het lastig inregelen met de knop. Bij alle ketels stond de aanvoertemperatuur flink te hoog, dit stap voor stap met telkens 5grC omlaag gebracht. Zoals gezegd is het lastig om oudere kranen goed in te regelen. Toch heb ik van de inwoners positieve reacties gehad na het inregelen. Bij 1 bewoner was het in een bepaalde hoek van de kamer moeilijk warm te krijgen, Hier zijn onder radiator ventilatoren geplaatst, en het probleem was verholpen. Wat nu de besparingen zijn is voor mij moeilijk te bepalen, afgelopen jaar ben ik gepensioneerd en daardoor staat de cv overdag ook wat hoger dan voorheen.”
Deze vrijwilliger gevraagd naar de verwachte besparingen: “ De besparing door goed inregelen zal na enkele jaren blijken. Maar het kan niet anders dat dit een flinke besparing oplevert.”
Een andere vrijwilliger gevraagd naar zijn ervaringen en resultaten: “Ik ben de dag na de bijeenkomst direct aan de slag gegaan met een kleine IR-thermometer. De woning waar ik samen met mijn partner woon is van het bouwjaar 1995. Mijn partner woont er al vanaf het begin en ik woon daar met haar ruim 8 jaar samen. In onze woning hebben we een combinatie van vloerverwarming en luchtverwarming. Alles werkt op 1 HR CV ketel. De avond na het inregelen constateerde mijn partner dat de vloer in onze woonkamer warm werd. Dat was vanaf de nieuwbouw nog nooit gebeurd. Ik begrijp nu pas dat door de snelle werking van de luchtverwarming de vloerverwarming geen kans kreeg de vloer op te warmen. Dit betekende dus direct een duidelijke comfortverbetering. Ik heb bij meer mensen de CV installatie ingeregeld met een CV-inregelkit. In de meeste gevallen stond de aanvoertemperatuur te hoog. En verder was het lastig om bepaalde ventielen goed in te regelen. Ik beschikte niet altijd over het juiste gereedschap. Ik denk zeker dat door het juist inregelen veel op het gasverbruik bespaard kan worden. Dat is nu nog moeilijk te bepalen door de zachte winter. Dat kun je beter beoordelen over een langere periode. Het is goed om het project een vervolg te geven om zo op het gasverbruik te besparen.”
Andere vrijwilligers en deelnemers daarnaar gevraagd meldden eveneens goede resultaten maar constateerden daarnaast vaak ontwerp en/of installatiefouten en verkeerde instellingen. In deze situaties bleek het goed inregelen niet of niet goed mogelijk.
Bevindingen van de initiatiefnemers
De bevindingen van de vrijwilligers en van onszelf tijdens de pilot bevestigen het beeld dat CV installateurs nauwelijks aandacht besteden aan het optimaal inregelen van CV installaties. Het benoemen van redenen is voor ons speculatief en daarom doen we daar geen uitspraken over.
Een journalist van TC Tubantia schreef in een artikel over waterzijdig inregelen op 17 september 2019 daarover onder meer het volgende:
“Installatiebedrijven lijken ook niet happig op het werk. Een rondgang langs een tiental installateurs in Twente levert, met uitzondering van één bedrijf, nauwelijks reacties op. "Er zijn geen klanten die erom vragen", is het veelgehoorde commentaar.”
Bij de installatie van duurzame warmte systemen lijkt zich een zelfde beeld af te tekenen als bij systemen met een HR ketel. Tijdens persoonlijke gesprekken met installateurs lijkt het optimaal inregelen nauwelijks aandacht te krijgen. In de media en op TV verschijnen steeds meer berichten dat bewoners bij wie recent luchtwarmtepompen zijn geïnstalleerd zelfs tijdens de zachte winters van de afgelopen jaren geconfronteerd worden met een torenhoge elektriciteitsrekening en een navenant elektriciteitsverbruik. In veel gevallen wijst dit op ontwerp en/of installatiefouten dan wel het nalaten van het optimaal inregelen van de systemen.
Conclusie
Aan de hand van verzamelde gegevens kunnen we op dit moment niet aantonen hoeveel gas bespaard is door verbeterde instellingen tijdens het project. Een objectieve vergelijking van het verbruik met vorige periodes bleek niet mogelijk door onder meer te weinig aangeleverde data, een bijzonder zachte winter, veranderend stookgedrag bij deelnemers en wisselende secundaire warmtebronnen zoals elektrische- en houtkachels.
Met zekerheid durven we te stellen dat de betreffende maatregelen tot een lager energieverbruik leiden. Tijdens het project bleek dat verkeerde instellingen, ontwerp en/of installatiefouten beslist geen uitzonderingen waren. De huidige installatie- en inregelcultuur is een slecht voorteken voor de toekomst.
Aanbevelingen
We bevelen aan om de installatiebranche en de consument meer bewust te maken van de noodzaak om CV systemen optimaal in te regelen. Dat geld voor systeemen met een HR ketel maar nog meer voor alternatieve duurzame systemen.
Daarnaast zal meer samenwerking in de hele verwarmingsketen nodig zijn om uiteindelijk de verwarmingssystemen optimaal duurzaam te ontwerpen, aan te leggen, in te regelen en de nodige nazorg te verlenen.
Betere scholing van technici is een voorwaarde om het vorenstaande te kunnen realiseren.
Financiële verantwoording
Als initiatiefnemers kunnen we geen financiële verantwoording afleggen omdat externe facturen voor een deel bij ons en voor een deel rechtstreeks bij de gemeente Losser werden ingediend. De financiële en administratieve afhandeling werd verzorgd door mevrouw Petra Punte, administratief medewerkster van de gemeente Losser.
Voor zover wij kunnen nagaan zijn we met het project “Gas terug” binnen de begroting gebleven.
De pers
https://krant.tubantia.nl/titles/tubantia/7139/publications/9766
https://www.tubantia.nl/losser/miljoenen-kuub-gas-besparen-door-lossers-project~af33defd/
Dankwoord
Onze dank gaat uit naar:
- De gemeente Losser voor de financiële en facilitaire ondersteuning.
- De vrijwilligers die ons tijdens het project met veel inzet en enthousiasme hebben geholpen.
- Mevrouw Malissa Oude Sogtoen in haar rol van manager duurzaamheid bij de gemeente Losser voor haar raad en daad bij de voorbereidingen van de Greune Deal.
- Mevrouw Petra Punte, administratief medewerkster van de gemeente Losser voor haar inzet om de financiële en administratieve afhandeling van de deal te verzorgen.
- Wooncoach W. Nijhuis voor zijn bijdrage aan de informatieavond en adviezen over waterzijdig inregelen bij huisbezoeken.
- Installatiebedrijf Brands Techniek & Service uit Enschede voor het inregelen van de CV installatie bij 3 inwoners.
Enkele geraadpleegde bronnen
Waterzijdig inregelen: (h)erkenning van vakmanschap. Van der Meer en van Tilburg 29 juni 2001
Probleemverkenning waterzijdig inregelen van Cv-verwarmingssystemen in woningen. TNO-MEP - R 99lOO2
Enkele publicaties
https://www.consumentenbond.nl/cv-ketel/waterzijdig-inregelen